Niezachowanie należytej staranności
Zawód notariusza jest zawodem zaufania publicznego. Przy wykonywaniu swoich obowiązków notariusz powinien zachować szczególną staranność. Dokumenty zawierające czynności notarialne mają charakter dokumentów urzędowych, a w związku z tym wywołują określone skutki prawne. Czynności notarialne powinny przyczyniać się do zapewnienia bezpieczeństwa obrotu prawnego. Czy błąd notariusza może więc wystąpić? Zdarza się, że notariusz poprzez niezachowanie należytej staranności doprowadza do szkody po stronie swojego klienta lub też osoby trzeciej. Do takich przypadków zaliczyć można m.in. dokonanie nieważnej czynności notarialnej, niestwierdzenie tożsamości osoby biorącej udział w czynności notarialnej, nieudzielenie stronom niezbędnych wyjaśnień odnośnie skutków, jakie czynność notarialna będzie wywierała itp.
Podstawa odpowiedzialności notariusza
Każdy notariusz podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu od odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone w związku z wykonywaniem czynności notarialnych. Taki obowiązek został nałożony na notariuszy w art. 19 Ustawy Prawo o notariacie z dnia 14 lutego 1991 roku. Nie ma przy tym znaczenia czy powstała szkoda związana jest z czynnością, która obowiązkowo musi zostać dokonana przez notariusza czy też klienci zwrócili się do notariusza o sporządzenie aktu notarialnego z własnej woli.
Natomiast art. 49 Prawa o notariacie wskazuje:
„Notariusz ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu czynności notarialnych na zasadach określonych w Kodeksie cywilnym, z uwzględnieniem szczególnej staranności, do jakiej jest obowiązany przy wykonywaniu tych czynności.”
W oparciu o kodeks cywilny odpowiedzialność za błąd notariusza notariusza będzie badana wedle reżimu odpowiedzialności deliktowej, tj. na podstawie art. 415 k.c.
Przesłanki odpowiedzialności notariusza
Warunkiem powstania odpowiedzialności notariusza, a tym samym możliwości ubiegania się o odszkodowanie lub zadośćuczynienie, jest wykazanie trzech elementów:
- szkody,
- zawinionego działania lub zaniechania notariusza,
- związku przyczynowego między szkodą a zawinionym działaniem lub zaniechaniem.
Podkreślenia wymaga fakt, iż zawinionym może być jedynie działanie lub zaniechanie bezprawne. W doktrynie jak i orzecznictwie przyjęto wykładnię „bezprawności” jako sprzeczności nie tylko z ustalonymi prawem nakazami i zakazami, ale również z zasadami współżycia społecznego. Biorąc pod uwagę charakter działalności notariusz zaznaczyć również należy, iż jako zawinione działanie może zostać uznane niedochowanie szczególnej staranności podczas wykonywania czynności notarialnych.
Warto w tym miejscu przywołać wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 marca 2019 roku w sprawie o sygnaturze akt: I CSK 89/18:
„Funkcja sprawowana przez notariusza w powiązaniu z podstawą odpowiedzialności wynikającą z art. 415 k.c. w związku z art. 49 ustawy z 1991 r. Prawo o notariacie sprawia, że do przypisania notariuszowi odpowiedzialności wystarcza najlżejsza postać winy (culpa levissima), ustalanej przy wykorzystaniu wysokiego miernika staranności.”
Sam Sąd Najwyższy podkreślił, że wobec wykonywania zawodu doniosłego społecznie, notariusze powinni wykonywać wszelkie czynności z zachowaniem najwyższej staranności, a dla powstania odpowiedzialności wina przy zaniedbaniach może być nawet względnie niewielka.
Kto i gdzie może wystąpić z roszczeniem odszkodowawczym
Przede wszystkim z roszczeniem cywilnym przeciwko notariuszowi może wystąpić klient, który wobec bezprawnego działania lub zaniechania notariusza, któremu powierzył wykonanie czynności notarialnych, poniósł szkodę. Warto mieć jednak na uwadze art. 80 § 2 Prawa o notariacie, zgodnie z którym notariusz przy wykonywaniu czynności notarialnych obowiązany jest czuwać nad należytym zabezpieczeniem praw i słusznych interesów stron oraz innych osób, dla których czynność ta powodować może skutki prawne. Oznacza to, że nie tylko bezpośredni klient notariusza może wystąpić z roszczeniem odszkodowawczym, ale również każda osoba, której bezprawne działanie notariusza przysporzyło szkody.
Możliwości dochodzenia roszczeń
Poszkodowany ma dwie możliwości dochodzenia roszczeń za błąd notariusza:
- Po pierwsze, możliwym jest bezpośrednie zwrócenie się z roszczeniem odszkodowawczym do notariusza, którego działanie spowodowało szkodę.
- Można również skierować odpowiednie pismo do ubezpieczyciela notariusza.
Oba rozwiązania będą prawnie skuteczne, natomiast w każdym przypadku należy oddzielnie badać zasadność zwrócenia się z roszczeniem akurat do danego podmiotu. Koniecznym jest również podkreślenie, że oba roszczenia mimo takiego samego – trzyletniego – okresu przedawnienia, mogą ulec przedawnieniu w innym momencie.
Warto mieć dodatkowo na uwadze, iż na gruncie Prawa o notariacie, notariusz odpowiada również za czynności dokonane przez swojego zastępcę oraz aplikanta. W takim przypadku, roszczenie skierować należy przeciwko notariuszowi „głównemu” lub też jego ubezpieczycielowi.
Podsumowanie
Biorąc pod uwagę ilość oraz powagę spraw, które muszą lub powinny być załatwione u notariusza, ewentualne błędy w czynnościach notarialnych pociągają za sobą często bardzo poważane szkody. Warto zatem w takich sytuacjach pamiętać o możliwości dochodzenia swoich praw zarówno w postępowaniu polubownym jak i na drodze sądowej.
Więcej informacji
Jeżeli jesteście Państwo zainteresowani dodatkowymi informacjami zapraszamy do kontaktu bezpośredniego, telefonicznego pod numerem: +48 882 120 775 lub też skorzystanie z formularza kontaktowego celem umówienia wizyty lub porady on-line. Nasz zespół prawników chętnie odpowie Państwu na wszystkie pytania.
Autor: Aplikant Adwokacki Magdalena Zawadzka