Rozwód

kwi252020

Rozwód małżeński, w przeciwieństwie do jego zawarcia, nie odbywa się wyłącznie poprzez złożenie zgodnych oświadczeń woli przez dwie strony. O rozwodzie orzeka sąd w postępowaniu procesowym. Jest to proces, którego przedmiotem jest zmiana stanu cywilnego małżonków, więc to oni są stronami tego postępowania. Owo orzeczenie jest uzależnione od wystąpienia pewnych ustawowo określonych przesłanek.

Przesłanki rozwodowe

Przy orzekaniu o rozwodzie sąd sprawdza, czy jest istnieją ustawowo określone okoliczności. Ma to na celu zapobieganie zbyt pochopnemu rozwiązywaniu małżeństwa, co z kolei czyni zadość zasadzie trwałości małżeństwa, która przyświeca polskiemu ustrojowi prawa rodzinnego.
Sąd może orzec rozwód, jeżeli ustali zaistnienie następujących przesłanek:

zupełny i trwały rozkład pożycia – czyli brak więzi duchowej, fizycznej i gospodarczej między małżonkami,
orzeczenie rozwodu nie godzi w dobro wspólnych małoletnich dzieci,
orzeczenie rozwodu nie jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego,
rozwodu nie żąda strona wyłącznie winna rozkładu pożycia małżeńskiego, gdy drugi współmałżonek nie wyraża zgody na rozwód (tzw. zasada rekryminacji). Jest to wyjątek od zasady, że każdy małżonek może żądać orzeczenia rozwodu.

O czym orzeka sąd przy rozwodzie?

Wydając wyrok rozwodowy, sąd oczywiście po pierwsze orzeka o rozwiązaniu związku małżeńskiego. Małżeństwo ustaje z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia rozwodowego. Poza tym najbardziej oczywistym elementem wyroku rozwodowego, sąd jest zobligowany również do orzeczenia o innych kwestiach, które są konsekwencjami ustania związku małżeńskiego.

W wyroku rozwodowym, co do zasady, sąd również rozstrzyga o winie małżonków za rozpad pożycia małżeńskiego. Sąd może orzec rozwód z winy obojga małżonków, wyłącznej winy jednego z nich, lub o rozwiązaniu małżeństwa bez winy żadnego z małżonków. Na zgodny wniosek stron, sąd nie będzie orzekał o winie rozkładu pożycia i jest on tym wnioskiem związany. Co więcej, w wyroku tym sąd również orzeka o władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi, zgodnie z art. 58 §1a Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego. Sąd może wydać każde rozstrzygnięcie w tej materii, które zgodnie z art. 58 §1, 1a i 1b musi czynić zadość następującym, jakże ważnym zasadom:

prawa dziecka do wychowania przez oboje rodziców,
uwzględnienia porozumienia rozwodzących się małżonków co do sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej,
nierozdzielania rodzeństwa.

Dobro dziecka

Mając na uwadze przede wszystkim dobro dziecka, sąd może również ograniczyć, zawiesić, bądź pozbawić rodzica władzy rodzicielskiej. Sąd również określi sposób wykonywania władzy rodzicielskiej, chyba że małżonkowie złożą zgodny wniosek o zaniechanie rozstrzygnięcia w tej materii. Poza tym, sąd orzeka o obowiązku alimentacyjnym wobec wspólnych małoletnich dzieci. Ostatnim obligatoryjnym elementem wyroku rozwodowego jest określenie sposobu korzystania ze wspólnego mieszkania zajmowanego przez oboje małżonków przez czas ich wspólnego zamieszkiwania (art. 58 §2 KRO). W ten sposób sąd orzeka o większości spraw rodziny, a powyższe obligatoryjne elementy wyroku stanowią pewną nierozerwalną całość.

Poza obligatoryjnymi elementami wyroku rozwodowego, sąd może również, na wniosek stron, uregulować inne kwestie dotyczące konsekwencji orzeczenia rozwodu, a mianowicie:

poza orzeczeniem o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania zamieszkiwanego wspólnie przez małżonków, może orzec o podziale prawa do mieszkania, przyznania prawa do mieszkania wyłącznie jednemu małżonkowi, lub o eksmisji małżonka;
o podziale majątku wspólnego małżonków (jeżeli to nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu),
o obowiązku alimentacyjnym między małżonkami po rozwodzie.

Wina w rozwodzie. Na czym polega? Jakie ma konsekwencje?

Jak już zostało zaznaczone wyżej, jednym z obligatoryjnych elementów wyroku jest określenie, po czyjej stronie leży wina rozkładu pożycia małżeńskiego. Jedynie na zgodny wniosek stron, sąd odstępuje od rozstrzygania w tej materii. Sąd ma obowiązek pouczyć strony o konsekwencjach nieorzekania o winie, czyli m.in. o tym, że strony nie mogą w przyszłości powoływać się na winę byłego współmałżonka w żadnych innych postępowaniach, ponieważ brak wzmianki o winie w wyroku rozwodowym powoduje takie same skutki, jak wzmianka o tym, że żadne ze współmałżonków winy nie ponosi.

Na czym więc polega wina w rozkładzie pożycia małżeńskiego w sensie prawnym?

Przyjmuje się, że polega ona na tym, że małżonek narusza obowiązki wynikające z małżeństwa, takie jak wzajemna pomoc, czy wierność. Skutkiem obciążenia winą rozkładu pożycia jednego z małżonków jest możliwość obciążenia winnego obowiązkiem alimentacyjnym na rzecz byłego współmałżonka. W wyniku rozwodu nie ustaje bowiem zupełnie obowiązek alimentacji. Byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego pozostawienie bez środków utrzymania byłego współmałżonka, który nie przyczynił się w żaden sposób do rozkładu współżycia. Art. 60 KRO określa, kiedy należą się alimenty na rzecz byłego współmałżonka. Zgodnie z §1 tego artykułu, alimentów może żądać małżonek, który nie jest wyłącznie winny rozkładu pożycia oraz znajduje się w niedostatku. Jednakże zgodnie z §3 tego artykułu, obowiązek alimentacyjny nałożony w tym trybie wygasa w chwili zawarcia przez uprawnionego małżonka nowego małżeństwa, a także z upływem 5 lat od orzeczenia rozwodowego. W tym ostatnim przypadku, sąd może jednak, na wniosek uprawnionego i przy zaistnieniu wyjątkowych okoliczności, przedłużyć obowiązek alimentacyjny.

Konsekwencje rozwodu

Natomiast §2 tego artykułu stanowi, że były współmałżonek może żądać od drugiego, który został uznany wyłącznie winnym rozkładu pożycia alimentów, nawet jeśli sam nie znajduje się w niedostatku. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 stycznia 2000 r. o sygnaturze II CKN 673/98 stwierdził, że

„(…) zastosowanie przepisu art. 60 § 2 k.r.i.o. wymaga oczywiście uprzednich ustaleń faktycznych określających sytuację małżonka niewinnego i to powstałą w następstwie orzeczenia rozwodu, a nadto ustalenia hipotetycznej sytuacji, w jakiej znajdowałby się tenże niewinny małżonek, gdyby rozwodu nie orzeczono i gdyby pożycie małżonków funkcjonowało prawidłowo.”

Orzeczenie o wyłącznej winie jednego z małżonków może być też podstawą do ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym, gdyż zgodnie z art. 43 §2 wyłączna wina jednego z małżonków może być uznana przez sąd za „ważne powody”, które są przesłanką dla takiego uznania sądu.

Skutki rozwodu

Podstawowym skutkiem rozwodu jest oczywiście ustanie małżeństwa, które dokonuje się w chwili uprawomocnienia się wyroku rozwodowego. W tym momencie następuje zmiana stanu cywilnego małżonków.
Przez rozwód nie ustaje się jednak powinowactwo, czyli więź łącząca daną osobę z rodziną jej byłego współmałżonka.
Co do zasady, rozwód nie wpływa na zmianę nazwiska małżonków, i nie obliguje któregokolwiek z małżonków do jego zmiany. Natomiast art. 59 KRO przyznaje małżonkowi, który wstępując w związek małżeński zmienił swoje nazwisko, możliwość powrotu do swojego nazwiska sprzed zawarcia małżeństwa. Wymagane jest jednak złożenie stosownego oświadczenia przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego w nieprzekraczalnym terminie 3 miesięcy od uprawomocnienia się wyroku orzekającego rozwód.
W sferze majątkowej natomiast, orzeczenie rozwodu powoduje ustanie ustroju wspólności majątkowej, a dotychczasowy majątek objęty wspólnością podlega przepisom dot. współwłasności w częściach ułamkowych. Majątek taki może być podzielony między byłych współmałżonków zarówno w wyroku rozwodowy, jak i w osobnym już postępowaniu.

Podsumowanie

Rozwód powoduje nie tylko ustanie małżeństwa, ale pociąga za sobą także szereg innych konsekwencji prawnych. Jako przykład można podać doniosłe konsekwencje społeczne dotyczące funkcjonowania rodziny. Dlatego, aby pogodzić interesy dzieci małoletnich, małżonków, a także interes społeczny, o rozwodzie orzeka organ państwowy, jakim jest sąd, który sprawdza, czy istnieją określone ustawowo przesłanki i tylko przy ich zaistnieniu orzeka o rozwodzie.

Więcej informacji

Jeżeli jesteście Państwo zainteresowani tematyką rozwiązania umowy o pracę, zapraszamy do kontaktu. Nasz zespół prawników chętnie odpowie Państwu na wszystkie pytania.

Źródła:

Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy Dz. U. 1964 Nr 9 poz. 59 z późn. zm.
Ignatowicz, M. Nazar, „Prawo Rodzinne”, Warszawa 2016.
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 2000 r. II CKN 673/98.

Autor: Zespół Kancelarii