W obecnym stanie prawnym wraz ze śmiercią przedsiębiorcy de facto kończy się byt prawny prowadzonego przez niego przedsiębiorstwa jako „organizmu gospodarczego”. Wiąże się z tym szereg problemów dotyczących sfery prawa prywatnego i publicznego, które w praktyce uniemożliwiają lub znacząco utrudniają kontynuację czy wznowienie działalności przedsiębiorstwa przez następców prawnych przedsiębiorcy.

W dniu 25 listopada 2018 roku weszła w życie nowa regulacja prawna, która ma na celu ułatwienie działań przedsiębiorstwa po śmierci właściciela firmy.

Mając na uwadze powyższe, w niniejszym artykule chcielibyśmy Państwu pokrótce przedstawić, czym jest zarząd sukcesyjny i w jaki sposób mogą Państwo przedłużyć byt prawny przedsiębiorstwa rodzinnego.

Co to jest Zarząd Sukcesyjny?

Zarząd sukcesyjny został wprowadzony do porządku prawnego na podstawie ustawy z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej i obowiązuje od dnia 25 listopada 2018 roku.

Zarząd sukcesyjny umożliwia skuteczne przeciwdziałanie prawnym barierom w sprawnym przekazaniu przedsiębiorstwa prowadzonego przez osobę fizyczną na wypadek śmierci przedsiębiorcy tak, aby zachować ciągłość funkcjonowania przedsiębiorstwa.

Cel wprowadzenia zarządu sukcesyjnego?

Z uzasadnia do projektu ustawy możemy przeczytać, że: „Podstawowym celem regulacji jest zapewnienie przedsiębiorcom będącym osobami fizycznymi warunków do zachowania ciągłości funkcjonowania przedsiębiorstwa po ich śmierci, przy uwzględnieniu, że przedsiębiorstwo należy postrzegać jako dobro prawne, mające nie tylko wartość majątkową i gospodarczą, ale także społeczną.

Dodatkowym celem regulacji jest wzmocnienie ochrony praw osób trzecich, związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa, w tym przede wszystkim pracowników, kontrahentów, konsumentów i innych podmiotów współpracujących z przedsiębiorcą.

W obecnym stanie prawnym, nawet jeżeli po śmierci przedsiębiorcy osobom trzecim formalnie przysługują roszczenia lub uprawnienia związane z działalnością gospodarczą przedsiębiorcy, możliwość ich wykonania odsuwa się w czasie lub wręcz staje się iluzoryczna. Dzieje się tak choćby dlatego, że krąg osób, do których można kierować roszczenia (np. z tytułu rękojmi lub gwarancji) czy składać oświadczenia, jest przez dłuższy czas nieustalony.

Dzięki kontynuacji funkcjonowania przedsiębiorstwa, które będzie w dalszym ciągu generować zyski, zachowane zostaną miejsca pracy, konsumenci będą mogli łatwiej korzystać ze swych uprawnień, regulowane będą zobowiązania wobec kontrahentów oraz zobowiązania publicznoprawne, a ponadto zwiększą się szanse na dalszy rozwój przedsiębiorstwa, budowanego niekiedy osobistymi staraniami przedsiębiorcy i członków jego rodziny przez wiele lat.”

Czego dotyczy zarząd sukcesyjny?

 Zarząd sukcesyjny dotyczy przedsiębiorstwa w spadku. Przedsiębiorstwo w spadku to, ogólnie rzecz ujmując, masa majątkowa obejmująca składniki niematerialne i materialne służące do wykonywania działalności gospodarczej, poddana zarządowi sukcesyjnemu, o ile zostanie on ustanowiony. Będzie ona obejmowała przede wszystkim przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 551 k.c., które w chwili śmierci przedsiębiorcy w całości znajdowało się w majątku przedsiębiorcy.

Kim jest zarządca sukcesyjny?

Zarządca sukcesyjny to osoba fizyczna, mająca pełną zdolność do czynności prawnych która ma działać w imieniu własnym, ale na rachunek właścicieli przedsiębiorstwa w spadku. Po śmierci właściciela będzie on prowadził bieżące sprawy przedsiębiorstwa aż do czasu zakończenia formalności spadkowych.

Zarządca sukcesyjny będzie m.in. wykonywał wszystkie obowiązki, które przepisy prawa nakładają na przedsiębiorców w relacjach z konsumentami np. uprawnienia z tytułu rękojmi czy gwarancji dotyczących sprzedanych przez przedsiębiorcę towarów), jak również wykonywania obowiązków wobec konsumentów w relacjach nawiązywanych przez zarządcę sukcesyjnego już po śmierci przedsiębiorcy, czyli w ramach prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku. Chodzi w szczególności o obowiązki wynikające z ustawy o prawach konsumenta, z przepisów Kodeksu cywilnego o rękojmi i gwarancji oraz z przepisów ustawy o ochronie praw nabywcy lokalu mieszkalnego lub domu jednorodzinnego.

Zarząd sukcesyjny – w myśl ustawy – może trwać, co do zasady, maksymalnie 2 lata od śmierci przedsiębiorcy. W wyjątkowych przypadkach sąd może przedłużyć ten czas do 5 lat. Co do zasady, zarząd sukcesyjny wygaśnie z momentem podziału spadku.

Jak i kiedy ustanowić zarząd sukcesyjny?

Aby ustanowić zarząd sukcesyjny konieczne jest:

1. powołanie zarządcy sukcesyjnego;
2. zgoda osoby powołanej na zarządcę sukcesyjnego na pełnienie tej funkcji;
3.  dokonanie wpisu do CEiDG.

Zarządca sukcesyjny będzie mógł być powołany niezależnie od tego, czy przedsiębiorca przed śmiercią zawiesił działalność gospodarczą czy nie. Przeszkodą do ustanowienia zarządu sukcesyjnego jest natomiast uprzednie ogłoszenie upadłości przedsiębiorcy. Jeżeli przedsiębiorca powoła za życia zarządcę sukcesyjnego, zarząd sukcesyjny zostanie, co do zasady, ustanowiony z chwilą śmierci przedsiębiorcy. Ustawa przewiduje jednak w tym zakresie wyjątki.

Należy podkreślić, że nie ma żadnych przeszkód, by na zarządcę sukcesyjnego został powołany właściciel przedsiębiorstwa w spadku. Należy założyć, że funkcję zarządcy sukcesyjnego pełnić będzie często jeden ze spadkobierców, zapisobiorca windykacyjny lub małżonek bądź osoba wskazana przez przedsiębiorcę za życia. Pozwoli to na najbardziej płynną kontynuację funkcjonowania przedsiębiorstwa mimo śmierci przedsiębiorcy.

Sposoby powołania zarządcy sukcesyjnego.

Powołanie zarządcy sukcesyjnego za życia przedsiębiorcy

Podstawowym sposobem ustanowienia zarządu sukcesyjnego jest powołanie zarządcy sukcesyjnego przez przedsiębiorcę za życia i dokonanie stosownego wpisu w CEiDG. Przedsiębiorca może powołać zarządcę sukcesyjnego na dwa sposoby:

• może określoną osobę wskazać do pełnienia funkcji zarządcy sukcesyjnego albo
• może zastrzec, że wskazany prokurent stanie się zarządcą sukcesyjnym.

Powołanie zarządcy sukcesyjnego po śmierci przedsiębiorcy

Uwzględniając fakt, że obecnie przedsiębiorcy stosunkowo rzadko decydują się na uregulowanie kwestii sukcesji za życia, jak również z uwagi na to, że śmierć przedsiębiorcy może mieć charakter nagły, ustawa przewiduje możliwość powołania zarządcy sukcesyjnego także po śmierci przedsiębiorcy.

Zarządcę sukcesyjnego po śmierci przedsiębiorcy może powołać:

• małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku albo
• osoba, która przyjęła zapis windykacyjny, którego przedmiotem jest przedsiębiorstwo albo udział w przedsiębiorstwie, a jeżeli nie ogłoszono testamentu, w którym został uczyniony taki zapis windykacyjny – osoba, która przyjęła spadek.

Do powołania zarządcy sukcesyjnego po śmierci przedsiębiorcy konieczne będzie zachowanie formy aktu notarialnego.

Małżonek przedsiębiorcy

 W praktyce bardzo często przedsiębiorca wykorzystuje w swojej działalności gospodarczej przedsiębiorstwo, do którego prawo przysługuje także jego małżonkowi. W razie śmierci przedsiębiorcy, jeżeli jego małżonek chce prowadzić to przedsiębiorstwo, boryka się z różnymi trudnościami, mimo że jego prawo do przedsiębiorstwa przynajmniej w części nie wynika z powołania do spadku. Dlatego ustawa przyznaje małżonkowi możliwość skorzystania z narzędzi, które pozwolą na płynną kontynuację działalności gospodarczej zmarłego przedsiębiorcy i podjęcie inicjatywy w tym zakresie.

Wobec objęcia udziału małżonka w przedsiębiorstwie masą majątkową, jaką jest przedsiębiorstwo w spadku i ustanowienia zarządcy sukcesyjnego małżonek utraci możliwość bezpośredniego, samodzielnego zarządzania swoim udziałem we współwłasności składników przedsiębiorstwa. Uzyska jednak uprawnienie do powołania zarządcy sukcesyjnego lub wyrażenia zgody na jego powołanie przez inną osobę uprawnioną, a także status właściciela przedsiębiorstwa w spadku, który oznacza przede wszystkim, że do dokonania czynności przekraczających zwykły zarząd konieczna będzie zgoda małżonka oraz że przysługuje mu prawo do żądania wypłaty zysku generowanego przez przedsiębiorstwo.

Spadkobiercy – właściciele przedsiębiorstwa

 Zarządca sukcesyjny jest uprawniony na podstawie nowych przepisów do dokonywania czynności nie przekraczających zarządu zwykłego, zaś do dokonywania czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu potrzebna jest zgoda wszystkich właścicieli przedsiębiorstwa w spadku, a w przypadku braku takiej zgody zezwolenie sądu.  W praktyce oznacza to tyle, że właściciele muszą wyrazić zgodę na np. zbycie lub wydzierżawienie przedsiębiorstwa lub istotnej części jego majątku, zmianę profilu działalności, sprzedaż nieruchomości, ustanowienie hipoteki czy zaciągnięcie kredytu.

Właściciele przedsiębiorstwa w spadku natomiast zostają ustaleni na podstawie stwierdzenia nabycie spadku.

Właściciele przedsiębiorstwa w spadku odpowiadają solidarnie za zobowiązania powstałe w trakcie zarządu sukcesyjnego.

NIP przedsiębiorcy pozostaje

Śmierć przedsiębiorcy powoduje wygaśnięcie wielu uprawnień firmy, np. do korzystania z NIP-u czy zezwoleń oraz koncesji. Nowa regulacja przewiduje, że w przypadku śmierci przedsiębiorcy, jego firma będzie mogła zachować operacyjną ciągłość działania. Pozwoli to zachować ciągłość rozliczeń podatkowych firmy. Możliwe będzie m.in. odliczenie straty poniesionej przez przedsiębiorcę, kontynuacja rozpoczętej amortyzacji oraz korzystanie przez zarządcę sukcesyjnego z interpretacji podatkowych uzyskanych przez przedsiębiorcę.

Zwolnienie z podatku od spadków i darowizn

Ustawa wprowadza też zwolnienie z podatku od spadków z tytułu nabycia przedsiębiorstwa przez osoby, które będą je prowadziły przez co najmniej 2 lata, niezależnie od pokrewieństwa ze zmarłym przedsiębiorcą.

Możliwość utrzymania kontraktów, umów z pracownikami

W myśl nowych przepisów utrzymane zostaną umowy o pracę, kontrakty, zezwolenia i koncesje, jak również decyzje administracyjne związane z przedsiębiorstwem, a tak istotne do jego prowadzenia.

Analizując powyższą regulację należy stwierdzić, iż zarządca sukcesyjny ma wiele obowiązków, którym musi sprostać. Wprowadzenie jednak możliwości sprawowania zarządu sukcesyjnego ocenić należy pozytywnie, bowiem instytucja ta może ułatwić i przyczynić się do zachowania ciągłości prowadzenia rodzinnej działalności gospodarczej.

***

Więcej informacji

Jeżeli chcieliby Państwo dowiedzieć się jak ustalić kontynuację Firmy Rodzinnej i chcą Państwo uzyskać poradę zapraszamy Państwa do siedziby Kancelarii w Warszawie przy ulicy Nowoursynowskiej 143k lok. 3, do kontaktu mailowego na adres: kancelaria@lawyersoffice.pl ,telefonicznego pod numerem: +48 882 120 775 lub skorzystanie z formularza kontaktowego celem umówienia wizyty. Nasz zespół prawników chętnie odpowie Państwu na wszystkie pytania.

Autor: Adwokat Justyna Cudna-Wilk