Nowelizacja KPC – 2019

Z końcem lutego 2019 roku po debacie sejmowej, do stałej podkomisji trafił projekt obszernej nowelizacji kodeksu postępowania cywilnego. Celem projektu jest przede wszystkim przyspieszenie oraz usprawnienie postępowań sądowych. Z drugiej jednak strony proponowane rozwiązania mogą znacząco zwiększyć koszty procesu, natomiast w odniesieniu do przedsiębiorców wprowadzony zostanie znacznie poważniejszy aniżeli obecnie rygoryzm.

Postępowanie przygotowawcze

Jedną z ważniejszych zmian będzie wprowadzenie postępowania przygotowawczego. Do tej pory instytucja ta w ogóle nie występowała w procedurze cywilnej. Sąd na  posiedzeniu przygotowawczym zaplanuje wszelkie niezbędne czynności oraz ustali pełen harmonogram przebiegu rozprawy głównej. W celu umożliwienia rozplanowania dalszego postępowania już na samym początku drogi sądowej sąd musi znać wszelkie żądania, twierdzenia oraz wnioski dowodowe stron. Zgodnie z projektowanymi zmianami wniesienie odpowiedzi na pozew będzie zatem obligatoryjne.

Ponadto udział w takim posiedzeniu będzie obowiązkowy. W przypadku niestawiennictwa powoda, sąd takie postępowanie natychmiast umorzy oraz rozstrzygnie o kosztach tak jak przy cofnięciu powództwa, a więc co do zasady powód będzie musiał zwrócić drugiej stronie koszty procesowe. Jeżeli nie stawi się zaś pozwany, harmonogram rozprawy sporządzony będzie bez jego udziału. Dodatkowo, sąd będzie mógł obciążyć taką stronę kosztami procesu, niezależnie od późniejszego wyniku sprawy. Należy również wskazać, iż jeżeli pozwany nie wniesie odpowiedzi na pozew, sąd będzie mógł wydać w jego sprawie wyrok zaoczny.

Ugody

Wedle proponowanych przepisów sąd będzie również aktywniej zachęcał strony do zawarcia ugody. Na posiedzeniu przygotowawczym przewodniczący może wspierać strony w formułowaniu propozycji ugodowych oraz wskazywać skutki polubownego zakończenia sporu. Bezspornie mowa tu przede wszystkim o skutkach finansowych, które zwykle są o wiele niższe w przypadku efektywnej mediacji aniżeli rozbudowanego postępowania sądowego.

Projektodawca chcąc jak najbardziej wesprzeć metodę polubownego rozwiązywania konfliktów, umożliwia przewodniczącemu odroczenie posiedzenia przygotowawczego w przypadku skierowania stron na mediację, a także następczego przedłużenia terminu odroczenia do trzech miesięcy jeżeli istnieją widoki na zawarcie ugody. Ponadto na wniosek stron posiedzenie takie można ponownie odroczyć o kolejne trzy miesiące. Nie da się nie zauważyć pewnego paradoksu, iż w projekcie postulującym przyspieszenie postępowań, posiedzenie przygotowawcze w skrajnych przypadkach będzie mogło zostać odroczone aż do dziewięciu miesięcy.

Istotną z formalnego punktu widzenia jest proponowana regulacja, zgodnie z którą doręczenie stronie planu rozprawy zastępuje zawiadomienie jej o terminach oraz innych czynnościach objętych planem. Ze względu na to, że wszelkie czynności będą ustalane jeszcze przed rozpoczęciem rozprawy głównej, a strony zgodnie z obowiązkiem stawiennictwa na posiedzeniu przygotowawczym będą brały czynny udział w ustalaniu harmonogramu rozprawy głównej, projektodawca uznał za bezzasadne dodatkowe doręczanie stronom pojedynczych zawiadomień.

Nadużycie prawa procesowego

Kolejną zmianą mającą na celu usprawnienie postępowania cywilnego jest proponowany art. 4¹, o treści:

„Z uprawnienia przewidzianego w przepisach postępowania stronom i uczestnikom postępowania nie wolno czynić użytku niezgodnego z celem, dla którego je ustanowiono.”

Mowa jest zatem o tzw. nadużyciu prawa procesowego. Celem takiego rozwiązania jest ograniczenie możliwości wnoszenia podobnych, lecz nieco inaczej zredagowanych pism w tej samej sprawie (np. wielokrotne składanie wniosków o wyłączenie sędziego, szereg zażaleń w zbliżonym przedmiocie itp.). Aktualnie sąd każdorazowo takiemu pismu musi nadać bieg. Wprowadzonym novum będą również sankcje za takie działanie strony. W przypadku nadużywania prawa procesowego sąd będzie mógł wymierzyć stronie m.in. grzywnę czy obciążyć ją dodatkową częścią, a nawet całością kosztów procesu. Wprowadzenie instytucji nadużycia prawa procesowego znalazło już wielu krytyków. Nierzadko ciężko bowiem określić granicę pomiędzy walką o dochodzone prawa a celowym przedłużaniem bądź utrudnianiem postępowania.

Składy orzekające

Podobne kontrowersje wzbudza proponowana zmiana dotycząca składów orzekających przy sprawie przekazanej do ponownego rozpoznania. Omawiane zmiany wprowadzają obowiązek rozpoznania takiej sprawy przez ten sam skład sądu. Trudno zrozumieć idee ponownego wyrokowania, jeśli uprzednio wydane orzeczenie przez dany skład zostało uchylone.

Projekt nowelizacji zawiera także pewne zmiany dotyczące fikcji doręczeń dla przedsiębiorców jednoosobowych ujawnionych w CEIDG oraz wspólników umowy spółki cywilnej. Obecnie fikcja taka jest wyłączona, jeżeli z rejestru wykreślono adres, natomiast żaden inny na jego miejsce nie został wpisany. Po zmianach korespondencja kierowana będzie na wykreślony adres, dwukrotny brak jej podjęcia w terminie skutkować będzie natomiast uznaniem takich pism za doręczone.

Oddzielne postępowanie gospodarcze

Duże zainteresowanie budzi proponowane wprowadzenie oddzielnego postępowania gospodarczego. Takie postępowanie obowiązywało już w polskim systemie prawnym aż do 2012 roku. Projektodawca omawianej obecnie nowelizacji wskazuje jednak na znaczące wydłużenie prowadzenia tego rodzaju sporów i stąd konieczność przywrócenia odrębnej procedury. Wyróżniać ją będzie przede wszystkim wyraźny formalizm oraz zaostrzona prekluzja dowodowa. Przedsiębiorcy korzystający z danego typu postępowania będą musieli ujawnić wszelkie dowody w ściśle określonym terminie.

Warto zaznaczyć również, że poza samym kodeksem postępowania cywilnego znowelizowanych zostanie szereg powiązanych ustaw – m.in. Ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych czy Prawo o ustrojach sądów powszechnych. Szczególnie ważne z perspektywy podmiotów biorących udział w procesie są postulowane zmiany dotyczące kosztów postępowań cywilnych. Rozpatrywany projekt wprowadza bowiem opłatę za  wniosek o sporządzenie pisemnego uzasadnienia wyroku w wysokości 100 zł. Ponadto podwyższeniu ulegną opłaty od pozwów. Wzrosną nie tylko opłaty stałe, które obowiązywać będą, gdy wartość przedmiotu sporu nie przekroczy 20.000,00 zł, ale również opłaty stosunkowe. W przypadku pozwów, w których wartość przedmiotu sporu wynosić będzie między 20.000,00 zł a 4.000.000,00 zł, opłata taka wyniesie 5% WPS. Jednakże przy pozwach, w których dochodzone będą kwoty wyższe aniżeli 4.000.000,00 zł, opłata od pozwu wyniesie 5% WPS zwiększona o 0,5% kwoty stanowiącej nadwyżkę ponad 4.000.000, 00 zł, lecz nie więcej niż 500 000 zł.

Proponowane omawianą reformą zmiany procedury cywilnej w wielu przypadkach wzbudzają skrajne kontrowersje. Przeciwnicy opłaty za uzasadnienie podnoszą, że może być ona rozpatrywana jako ograniczenie konstytucyjnego prawa do sądu. Polemiści wprowadzenia tzw. nadużycia prawa procesowego wskazują, iż rozwiązanie to doprowadzi do nierówności stron w postępowaniu. Z drugiej jednak strony może pozytywnie wpłynąć na ograniczenie składania pism przez tzw. pieniaczy sądowych i w efekcie przyczynić się do przyspieszenia pracy sądów. To dopiero jednak przyszła praktyka sądów jak i orzecznictwo pozwolą prawdziwie zweryfikować omawiane rozwiązania pod kątem ich przydatności w polskim systemie prawnym.

 Autor: Magdalena Zawadzka