🔗Część pierwsza artykułu, dotycząca umowy dożywocia tutaj: „Umowa darowizny oraz umowa o dożywocie – część I”.
Umowa darowizny
Na podstawie przepisów kodeksu cywilnego, przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. Cechą charakterystyczną danej umowy jest jej nieodpłatny charakter. W przeciwieństwie do chociażby umowy o dożywocie, nie można zobowiązać drugiej strony do jakiegokolwiek świadczenia wzajemnego. Motywacją do zawarcia umowy darowizny mogą być zarówno względy gospodarcze jak i natury osobistej – wdzięczność, okazanie przyjaźni czy przywiązania.
Przedmiot, strony oraz forma umowy darowizny
W odróżnieniu do umowy o dożywocie, przedmiotem darowizny nie musi być nieruchomość. Może nim być m.in. przeniesienie własności mieszkania, przejęcie długu, udział we własności czy prawie, podarowanie konkretnych przedmiotów (sprzęt AGD, komputer, meble itp.), a więc niemal każde świadczenie darczyńcy zwiększające aktywa obdarowanego lub też zmniejszające jego długi.
Umowę darowizny od umowy o dożywocie odróżnia również krąg osób, wobec których można rozporządzić swoim prawem. Obdarowanym nie musi być osoba z kręgu osób najbliższych darczyńcy. Stronami mogą być nie tylko osoby fizyczne, ale również osoby prawne (np. fundacje, spółki kapitałowe, uczelnie) oraz tzw. ułomne osoby prawne (m.in. wspólnoty mieszkaniowe, spółki jawne). W doktrynie wskazuje się, że stroną umowy darowizny może być także dziecko poczęte, ale jeszcze nienarodzone w momencie zawierania umowy. W takim przypadku oświadczenie o przyjęciu darowizny składają jego przedstawiciele ustawowi, a umowa zawierana jest pod warunkiem, że dziecko urodzi się żywe.
Przepisy wskazują, że oświadczenie darczyńcy o dokonaniu darowizny powinno być dokonane w formie aktu notarialnego. Jednakże, jeżeli świadczenie zostało już spełnione, nie jest niezbędne składanie oświadczenia w formie aktu notarialnego (np. zostały już wydane kluczyki do samochodu wraz z dokumentacją, wręczono fizycznie laptopa będącego przedmiotem darowizny). Od tej zasady istnieją jednak wyjątki. W przypadkach, gdy dla ważności czynności prawnej ustawodawca zastrzegł szczególną formę jej dokonania, do skuteczności darowizny konieczne będzie zachowanie tej formy. Przykładem może być przeniesienie własności nieruchomości, które zgodnie z przepisami musi być dokonane w formie aktu notarialnego. W związku z tym, darowanie własności nieruchomości również będzie wymagało sporządzenia umowy w formie aktu notarialnego.
Odwołanie darowizny
W pewnych sytuacjach możliwe jest odwołanie darowizny. Darowiznę jeszcze niewykonaną darczyńca może odwołać, jeżeli po zawarciu umowy popadł w niedostatek. Oznacza to tyle, że nie może on utrzymać się stosownie do usprawiedliwionych potrzeb lub nie jest w stanie wykonywać ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Nie można jednak odwołać w ten sposób darowizny, jeżeli darczyńca popadł w niedostatek jeszcze przed zawarciem umowy. W przypadku zaś, gdy popadnięcie w niedostatek nastąpi już po wykonaniu darowizny, obdarowany jest zobowiązany do dostarczenia środków, których brakuje darczyńcy do utrzymania odpowiadającego jego usprawiedliwionym potrzebom albo do wypełnienia ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Obowiązek ten istnieje jednak tylko w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia. Zaznaczyć należy, że zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego, w takiej sytuacji obdarowany może się zwolnić od wskazanego obowiązku, zwracając darczyńcy wartość wzbogacenia.
Rażąca niewdzięczność obdarowanego
Odwołanie darowizny jest również dopuszczalne w sytuacji, gdy obdarowany wykaże rażącą niewdzięczność w stosunku do darczyńcy. W doktrynie przyjmuje się, że niewdzięczność jest rażąca, gdy zachowanie obdarowanego jest wyjątkowo krzywdzące dla darczyńcy. Zachowanie takie musi być wysoce naganne, nieprzyzwoite i cechujące się złą wolą. Oczywiście za przejaw rażącej niewdzięczności uznane będzie dopuszczenie się w stosunku do darczyńcy czynu przestępnego przeciwko życiu czy zdrowiu. Z powodu rażącej niewdzięczności darowizna nie może być jednak odwołana, jeżeli darczyńca przebaczył obdarowanemu. Kodeks cywilny wskazuje, że jeżeli w chwili przebaczania darczyńca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem. Przez „dostateczne rozeznanie” należy rozumieć świadomość tego, że obdarowany zachowywał się względem darczyńcy z rażącą niewdzięcznością połączoną z jednoczesną chęcią przebaczenia.
Wskazać również należy, iż w niektórych przypadkach także spadkobiercy darczyńcy mogą odwołać darowiznę z powodu rażącej niewdzięczności. Uprawnienie takie będzie im przysługiwało tylko wtedy, gdy darczyńca w chwili śmierci sam był uprawniony do odwołania albo gdy obdarowany umyślnie pozbawił darczyńcę życia lub umyślnie wywołał rozstrój zdrowia, którego skutkiem była śmierć darczyńcy. Pamiętać należy, iż w oparciu o art. 899 § 3 kodeksu cywilnego, darowizna nie może być odwołana po upływie roku od dnia, w którym uprawniony do odwołania dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego.
Opłaty
W przypadku umowy darowizny, która dla swojej ważności wymaga formy aktu notarialnego, podobnie jak w przypadku umowy o dożywocie, koniecznym będzie uiszczenie wynagrodzenia notarialnego oraz opłaty za odpis aktu notarialnego. Tak samo trzeba będzie również uiścić opłatę od wniosku o wpis do księgi wieczystej. Ponadto przy umowie darowizny niezbędnym jest uiszczenie podatku od spadków i darowizn, którego wysokość jest zależna m.in. od stopnia pokrewieństwa. W przypadku przekazania darowizny na rzecz dzieci nie będzie konieczności uiszczenia podatku od darowizny o ile darowizna zostanie zgłoszona do Urzędu Skarbowego w terminie 6 miesięcy.
Zaznaczyć należy, iż przedmioty przekazane w oparciu o umowę darowizny, będą wliczały się w tzw. schedę spadkową. W związku z tym, w przypadku śmierci darczyńcy, istnieje duże prawdopodobieństwo, że osoby uprawnione do zachowku wystąpią z roszczeniem do obdarowanego o należną im część darowizny. Wskazać należy przy tym, że dla obliczenia zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od śmierci spadkodawcy, darowizn na rzecz osób nie będących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.
Podsumowanie
Obie omówione instytucje prawa cywilnego stwarzają dogodne możliwości przeniesienia nieruchomości na krewnego lub osobę, z którą dotychczasowy właściciel nieruchomości czuje się blisko związany. Trzeba jednak pamiętać, iż na skutek obdarowania, po śmierci darczyńcy, osoby uprawnione do zachowku będą mogły upomnieć się o swoją część należnego im majątku. Taka sytuacja często wypacza sens darowizny, którym zazwyczaj jest chęć przekazania danego składnika majątku konkretnie wskazanej osobie. Z drugiej jednak strony dokonanie darowizny, szczególnie wśród członków najbliższej rodziny, wiąże się często z o wiele niższymi kosztami aniżeli przekazanie nieruchomości w oparciu o umowę o dożywocie. Podsumowując – nie da się jednoznacznie wskazać, która z omówionych umów jest korzystniejsza. Każdy stan faktyczny wymaga spojrzenia całościowo na wady i zalety obu wyszczególnionych umów.
Więcej informacji
Jeżeli jesteście Państwo zainteresowani uzyskaniem dodatkowych informacji odnośnie umowy darowizny, umowy o dożywocie czy też innych rodzajów umów, serdecznie zapraszamy do kontaktu bezpośredniego, telefonicznego pod numerem: +48 882 120 775 lub też skorzystanie z formularza kontaktowego celem umówienia wizyty lub porady on-line. Nasz zespół prawników chętnie odpowie Państwu na wszystkie pytania.
Autor: Aplikant adwokacki Magdalena Zawadzka