Zachowek

Zachowek 

Tagi: #prawo-cywilne #spadek 

Czym jest zachowek? 

Dwoma najbardziej rozpowszechnionymi formami ochrony interesów majątkowych osób najbliższych spadkodawcy są: system rezerwy i zachowku. Rezerwa została wprowadzona do polskiego systemu prawnego przez Kodeks Napoleona i funkcjonowała na niektórych obszarach Rzeczpospolitej w czach rozbiorów i II Rzeczpospolitej, aż do 1946 roku. Powojenny prawodawca nie przejął tej instytucji, ale dekretem Prawo spadkowe wprowadził do naszego systemu prawnego zachowek.2 
Podstawowym celem zachowku jest ochrona interesów osób najbliższych spadkodawcy, które nie otrzymały ułamkowo przewidzianego przez prawo udziału w spadku (bo, np. w testamencie nie przewidziano dla nich żadnego przysporzenia), a które byłyby powołane do spadku, gdyby doszło do dziedziczenia ustawowego. 

 

Kto jest uprawniony z tytułu zachowku? 

Zgodnie z art. 991 §1 Kodeksu Cywilnego osobami uprawnionymi do zachowku są: 

1. zstępni, 
2. małżonek  
3. rodzice spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z mocy ustawy, gdyby do takiego dziedziczenia doszło.  

W sytuacji z punktu 3, osobom tym przysługuje 1/2 tej części spadku, która przypadłaby im, gdyby doszło do dziedziczenia ustawowego. Jeżeli jednak osoba uprawniona do zachowku jest małoletnia lub trwale niezdolna do pracy, przysługuje jej 2/3 wartości udziału spadkowego, który przypadałby jej w dziedziczeniu ustawowym. 

Należy podkreślić, że podmioty wymienione wyżej są uprawnione do zachowku wyłącznie wtedy, gdy w danych okolicznościach byłyby powołane do dziedziczenia wg ustawy.
Kolejność dziedziczenia ustawowego regulują przepisy tytuł II księgi IV Kodeksu Cywilnego. Przepisy te ustanawiają pięć grup dziedziczenia, które dziedziczą po spadkodawcy, jeśli nie ma osób należących do wyższej grupy. W braku osób należących do którejkolwiek grupy, w ostateczności po zmarłym dziedziczy gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Jak widać, krąg osób uprawnionych do zachowku jest mniejszy niż krąg osób, które mogą być powołane do dziedziczenia.  

Rozstrzygając, kto jest uprawniony do zachowku, każdorazowo należy: 

1. zbadać, która grupa w danej sytuacji dochodziłaby do dziedziczenia, 
2. sprawdzić czy te osoby z jakiś przyczyn nie dziedziczą po spadkodawcy np. ze względu na pozostawienie testamentu przez spadkodawcę 
3. zbadać, czy osoby z tej grupy są wymienione w art. 991 §1 k.c.  

wtedy należy im się roszczenie o zachowek. 

 

Kto jest zobowiązany z tytułu zachowku? 

Uprawniony do zachowku nie staje się spadkobiercą, a jedynie zyskuje roszczenie pieniężne o wypłatę określonej ułamkowo części masy spadkowej. W pierwszej kolejności więc zobowiązani do wypłaty zachowku są spadkobiercy testamentowi. Jeżeli nie jest to możliwe, z roszczeniem o zachowek należy wystąpić do osób, które otrzymały inne przysporzenia ze spadku, czyli zapisobiorcy windykacyjnego, a w dalszej kolejności i w ograniczonym zakresie nawet do osób, które otrzymały darowiznę od spadkodawcy jeszcze za jego życia. Istnieje też możliwość zażądania proporcjonalnego zmniejszenia zapisów zwykłych i poleceń tak, aby uprawnieni do zachowku otrzymali go w pełnej wysokości.
Co więcej, Sąd Najwyższy w sentencji wyroku z dnia 13 kwietnia 2018 r. I CSK 381/17 stwierdził nawet, że „zobowiązanie do uzupełnienia zachowku ciążące na obdarowanym (art. 1000 § 1 k.c.) przechodzi na jego następców prawnych także wówczas, gdy obdarowany zmarł przed otwarciem spadku po darczyńcy (art. 922 § 1 k.c.)”. 

 

Przedawnienie roszczenia o zachowek 

Roszczenie o zachowek, tak jak inne roszczenia pieniężne, ulega przedawnieniu. Zgodnie z art. 1007 §1 i §2 k.c.  roszczenie to przedawnia się z upływem 5 lat od otwarcia spadku lub ogłoszenia testamentu. Aby przerwać bieg przedawnienia, uprawniony do zachowku ma możliwość wniesienia powództwa do sądu przeciwko spadkobiercy. Również, jak stwierdził Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 10 października 2013 r. o sygnaturze III CZP 53/13, złożenie przez uprawnionego do zachowku wniosku o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie ustawy przerywa bieg terminu przedawnienia jego roszczenia o zachowek. 

 

Podsumowanie 

Instytucja zachowku jest ważnym elementem prawa spadkowego, którego rolą jest ochrona interesów najbliższych osób spadkodawcy, co wynika z poczynionego przez ustawodawcę założenia, że to właśnie tym osobom należy się przynajmniej część majątku, jaki pozostawił po sobie spadkodawca.  Dlatego też, możliwość pozbawienia uprawnionych prawa do chociażby niewielkiej części majątku jakim jest zachowek, jest tak bardzo ograniczona przez prawo.  

 

Więcej informacji

Więcej informacji odnośnie zachowku możecie Państwo otrzymać w naszej Kancelarii. Zapraszamy do kontaktu bezpośredniego lub telefonicznego pod numerem: +48 882 120 775 celem umówienia wizyty lub porady on-line. Nasz zespół prawników chętnie odpowie Państwu na wszystkie pytania.

 

Autor: Barbara Borucka 

 

Bibliografia i źródła: 

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93 z późn. zm.)  
2. E. Skowrońska-Bocian, Prawo spadkowe, Warszawa 2014. 
3. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 2015 r., III CZP 85/15. 
4. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 października 2018 r., III CZP 37/18. 
5. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 2018 r. I CSK 381/17.