Zdolność dziedziczenia

Tagi: #prawo-cywilne #spadek 

Czym jest zdolność do dziedziczenia?

Na wstępie należy przytoczyć genezę instytucji dziedziczenia. Pochodzi jeszcze z czasów rozkwitu prawa rzymskiego, gdyż ludzie już od dawna starali się uporządkować sferę ich doczesnego dobytku na wypadek śmierci. Dzisiejsze założenia Kodeksu Cywilnego nie odbiegają od głównych rzymskich poglądów stąd też, jeśli mówimy o dziedziczeniu wskazujemy tutaj możność nabycia praw i obowiązków o charakterze majątkowym na skutek dziedziczenia po zmarłym – jest to nic innego jak wejście w ogół sytuacji prawnej spadkodawcy. 

Kto może dziedziczyć?

Konkretyzując krąg podmiotów posiadających zdolność do dziedziczenia, ustawodawca w art. 927 k.c. wskazuje przesłanki posiadania zdolności do dziedziczenia: 

• § 1 „Nie może być spadkobiercą osoba fizyczna, która nie żyje w chwili otwarcia spadku, ani osoba prawna, która w tym czasie nie istnieje.” – Chwilą otwarcia spadku wg art. 924 k.c. jest moment śmierci spadkodawcy, stąd też pierwszym warunkiem jest istnienie takiego podmiotu w momencie śmierci spadkodawcy. Nie jest ważne jak długo taki podmiot istniał od momentu otwarcia spadku. Wiąże nas stan faktyczny na czas otwarcia spadku. 
• § 2 „Jednakże dziecko w chwili otwarcia spadku już poczęte może być spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywe.” Tutaj ustawodawca zdecydował się na potencjalne rozszerzenie kręgu osób podlegającym dziedziczeniu, jednak zwracając szczególną uwagę na warunek zawieszający „jeżeli urodzi się żywe”. W nomenklaturze prawniczej poczęte dziecko jednak jeszcze nienarodzone nazywa się nasciturusem. Na mocy wskazanego przepisu, jeżeli dojdzie do urodzenia dziecka, poczętego jeszcze przed otwarciem spadku, to za pomocą fikcji prawnej uznaje się, że dziecko przyszło na świat przed otwarciem spadku oraz dziedziczy. W ustaleniu daty poczęcia dziecka przychodzą nam z pomocą domniemania prawne tj. z art. 62 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego – bądź specjalistyczne badania i opinie biegłych.  
• § 3 „Fundacja ustanowiona w testamencie przez spadkodawcę może być spadkobiercą, jeżeli zostanie wpisana do rejestru w ciągu dwóch lat od ogłoszenia testamentu.” – tutaj ustawodawca wyjątkowo zezwolił na dziedziczenie fundacji, która nie istniała w chwili otwarcia spadku. 

Reasumując, z kręgu podmiotów posiadających zdolność dziedziczenia, wyróżniamy (oczywiście biorąc pod uwagę wszystkie zastrzeżenia odpowiadające każdemu z podmiotów): 

1. Osoby fizyczne 
2. Osoby prawne
3. Podmioty, które nie są osobami prawnymi, ale ustawa przyznaje im zdolność prawną („ułomne osoby prawne”) 
4. Nasciturus 

Kto nie może dziedziczyć?

W polskim systemie prawnym wyróżniamy dwa rodzaje niezdolności dziedziczenia:

1. Niezdolność bezwzględna – nie możemy dziedziczyć po jakiejkolwiek osobie 
2. Niezdolność względna – nie możemy dziedziczyć po określonej osobie; są to okoliczności takie jak: 
   1. niegodność dziedziczenia, czyli np.: 
      1. dopuszczenie się umyślnego ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy, 
      2. nakłonienie podstępem lub groźbą spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodzenie mu w dokonaniu jednej z tych czynności; 
      3. umyślne ukrycie, zniszczenie, podrobienie lub przerobienie testamentu spadkodawcy albo też świadomie skorzystanie z podrobionego lub przerobionego testamentu.Wspomnieć jeszcze należy, iż każdy kto ma interes, może żądać uznania innego podmiotu za niegodnego dziedziczenia – chodzi tutaj o jakikolwiek interes tj. prawny, faktyczny, majątkowy czy osobisty. Trzeba jednak pamiętać o odpowiednich terminach – na złożenie powództwa jest tylko rok od momentu dowiedzenia się o przesłankach bądź 3 lata od momentu otwarcia spadku; 
   2. zrzeczenie się dziedziczenia, 
   3. pełnienie funkcji świadka testamentu, 
   4. pozostawianie z nim w określonej relacji pokrewieństwa czy powinowactwa 

Podsumowanie

Podsumowując, nie każdy może wejść w ogół praw i obowiązków spadkodawcy. Istnieją liczne obostrzenia ograniczające możliwość dziedziczenia. Wszystkie z nich mają swoje ratio legis, gdyż powstały, by chronić interes spadkodawcy po jego śmierci, jak również interes spadkobiorców tych, którym prawnie i moralnie należy się spadek po zmarłym.  

Więcej informacji

Więcej informacji odnośnie zdolności dziedziczenia możecie Państwo otrzymać w naszej Kancelarii. Zapraszamy do kontaktu bezpośredniego lub telefonicznego pod numerem: +48 882 120 775 celem umówienia wizyty lub porady on-line. Nasz zespół prawników chętnie odpowie Państwu na wszystkie pytania.

Bibliografia: 

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93 z późn. zm.) 
2. J. Piątowski, B. Kordasiewicz, Prawo spadkowe. Zarys wykładu, Warszawa 2011 

Autor: Rafał Stypułkowski